Kontrakty terminowe, są obok opcji jednym z najbardziej popularnych instrumentów pochodnych. Tradycyjna definicja kontraktów terminowych określa ten instrument jako „zobowiązanie dwóch stron (długiej i krótkiej) do przeprowadzenia transakcji kupna/sprzedaży pewnej ilości instrumentu podstawowego w ustalonym dniu po określonej cenie" . Obecnie z powodu zmiany struktury uczestników rynków finansowych (oraz towarowych) w większości przypadków nie dochodzi do faktycznej transakcji kupna/sprzedaży instrumentu bazowego, którego dotyczył dany kontrakt terminowy. W praktycy ma miejsce jedynie dokonanie płatności, której wartość jest zależna od różnicy między aktualną ceną kontraktu, a ceną po jakiej kontrakt był zawierany.

Pierwotną funkcją kontraktu terminowego jest transfer ryzyka od jednego podmiotu do drugiego. Ryzyko to odzwierciedlone jest przez dany instrument bazowy, który może być ceną danego aktywa (np. akcje, obligacje, nieruchomości, ceny surowców itp.) lub portfela akcji aktywów (np. akcji wchodzących w skład głównych indeksów giełdowych, takich jak WIG20 lub S&P500). Oprócz tego indeksem podstawowym mogą być wartości inne niż ceny aktywów. Za przykład można tu podać kontrakty, których indeksem podstawowym jest przeciętna temperatura w danym obszarze. Ta grupa instrumentów finansowych jest nazywana pogodowymi instrumentami pochodnymi.

Kontrakt terminowy umożliwia zabezpieczenie się przed ryzykiem wiążącym się z:

• Spadkiem wartości instrumentu podstawowego (zajęcie krótkiej pozycji na rynku kontraktu terminowego)
• Wzrostu wartości instrumentu bazowego (zajęcie długiej pozycji)

Kontrakty terminowe futures, a kontrakty terminowe forward

W literaturze obowiązuje podział kontraktów terminowych na dwa typy:

• Kontrakty futures
• Kontrakty forward

Kontrakty terminowe futures są instrumentami wprowadzonymi do obrotu przez giełdę. Obecnie większość tego typu transakcji zawierana jest za pośrednictwem platform transakcyjnych, które w znaczącym stopniu skróciły proces zajmowania pozycji na tym rynku do ułamków sekund. Charakterystyczną cechą kontraktów futures jest ich standaryzacja, która warunkuje sprawny obrót. Wadą standaryzacji może być brak możliwości dopasowania parametrów kontraktu do potrzeb podmiotu chcącego zabezpieczyć swoje aktywa. Te dwie cechy kontraktu futures sprawiają, że są to instrumenty dużo wygodniejsze dla podmiotów spekulujących na danym rynku, a nie zabezpieczających swojej działalności.

Kolejną cechą charakterystyczną dla kontraktów futures, jest występowanie depozytu zabezpieczającego. Ma to na celu ograniczenie ryzyka niedotrzymania umowy przez drugą stronę kontraktu. Giełdy obecnie wprowadzają na tyle sprawne systemy kontroli wielkości depozytów, że inwestorzy zajmujący pozycje w danym kontrakcie praktycznie nie są zagrożeni niewypłacalnością drugiej strony umowy. Aby zminimalizować to ryzyko instytucje przeprowadzające obrót danymi instrumentami, wprowadziły depozyt zabezpieczający. Jego wielkość zależy od zmienności, która aktualnie ma miejsce na rynku i jednocześnie determinuje maksymalny stopień dźwigni finansowej, który ma do dyspozycji podmiot używający kontraktów futures do spekulacji.

Ostatnią istotną cechą charakterystyczną dla kontraktów futures jest sposób rozliczania transakcji. Następuje on codziennie poprzez proces marking to market. Polega on na zmianie salda rachunku zabezpieczającego pod koniec każdego dnia sesyjnego, tak, by odzwierciedlał on stratę lub zysk danego podmiotu. Z faktem tym wiąże się istotna różnica pomiędzy kontraktami forward – cena instrumentów futeres jest na bieżąco publikowana przez giełdę na której jest on notowany. W przypadku kontraktów forward nie istnieje instytucja podająca do publicznej wiadomości w sposób ciągły aktualne ceny po jakich zawierane są transakcje.

Kontrakt forward to instrument, który występuje na rynku pozagiełdowym. Najczęściej jedną ze stron tej umowy jest instytucja finansowa. Ponieważ umowa jest zawierana bezpośrednio pomiędzy dwoma podmiotami, nie ma potrzeby standaryzacji tego typu kontraktów. Dzięki temu kontrakty forward mogą być bardzo dobrze dopasowane do potrzeb stron umowy. Jednym z najważniejszych parametrów kontraktu jest termin rozliczenia transakcji, który w kontraktach futures jest ustalany z góry przez giełdę, a uczestnicy rynku są pozbawieni możliwości negocjowania najbardziej odpowiedniej daty (fakt ten powoduje istnienie ryzyka bazy, wynikającego z różnicy między ceną terminową, a ceną na rynku kasowym (spot)). W przypadku instrumentów forward, to strony umowy decydują jaki będzie termin rozliczenia. W takiej sytuacji dużo wygodniejsze jest rozliczenie transakcji w momencie dostawy, a nie poprzez proces marking to market jak w kontraktach futures. Kolejną podstawową różnicą jest także brak zabezpieczeń w formie depozytu zabezpieczającego, co jednocześnie zwiększa ryzyko niedotrzymania warunków umowy.

W dalszej części rozdziału zostanie opisana charakterystyka kontraktów futures. Zagadnienia związane z kontraktami forward zostaną pominięte ze względu na mniejsze wykorzystanie tych instrumentów w strategiach spekulacyjnych. Zwłaszcza inwestor indywidualny ma obecnie mniejszy dostęp do tego typu instrumentów niż w przypadku kontraktów futures, czy dalej opisanych kontraktów na różnice kursowe.